Παλμύρα

Η Παλμύρα σε τουριστική διαφήμιση

01/06/2015

Από τον Νικόλα - Νταμόν Παπαδημητρίου 

Η Παλμύρα υπήρξε ένας καθιερωμένος τουριστικός προορισμός για όσους επισκέπτονταν τη Συρία. Τόσο λόγω του μεγαλείου που αποπνέουν τα λαμπρά της ερείπια και του εξωτικού σκηνικού που υφαίνουν στη μέση μιας άγονης ερήμου, όσο και της ιστορικής και πολιτιστικής αξίας που απέκτησε με την πάροδο των αιώνων. 

Στην παρούσα δημοσίευση δεν επιθυμώ να φορτώσω τους αναγνώστες με στοιχεία εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα και για αυτό θα ξετυλίξω την ιστορία της Παλμύρας όσο πιο περιεκτικά γίνεται. 

Η Παλμύρα στα αραβικά ονομάζεται ''Ταντμόρ'' ενώ η ονομασία''Παλμύρα'' αποδόθηκε από τους αρχαίους Έλληνες από τα φοινικόδεντρα (παλμ) που υπάρχουν στην πλούσια όαση ''Έφκα'' της περιοχής. Βρίσκεται 210 χλμ. βορειοανατολικά της πρωτεύουσας Δαμασκού και ο αρχαιολογικός χώρος καταλαμβάνει μια έκταση 6 τ.χλμ.. 

Η όαση Έφκα υπήρξε ο βασικότερος κινητήριος λόγος για τη μόνιμη εγκατάσταση των διαφόρων σημιτικών φυλών της περιοχής. Η Παλμύρα καταγράφεται ως ''Ταντμόρ'' σε ασσυριακό κείμενο ήδη από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. αλλά απέκτησε το κύρος και την αίγλη μιας μητρόπολης αργότερα, όταν καταλήφθηκε από τα ρωμαϊκά στρατεύματα τον 1^ο αι. μ.Χ. και έφτασε στο απόγειο της δόξας της επί ηγεμονίας της ξακουστής βασίλισσας Ζηνοβίας τον 3^ο αι. μ.Χ.. 

Η γεωγραφική θέση της Παλμύρας ήταν εξαιρετικά πολύτιμη εφόσον αποτελούσε κόμβο για τα καραβάνια και τους διακινητές της εποχής, από τη Μεσόγειο Θάλασσα, την Αφρική και τη Μικρά Ασία προς τη Μεσοποταμία, την Περσία, την Τρανσοξιανή, την Ινδία και την Κίνα. Η Παλμύρα, όπως και η πρωτεύουσα Πέτρα του Βασιλείου των Ναβαταίων, διατήρησε ένα καθεστώς αυτόνομης ηγεμονίας που την εφοδίαζε με υπέρογκα κέρδη από τη διεξαγωγή του εμπορίου αλλά συγχρόνως λειτουργούσε δελεαστικά για τις γύρω δυνάμεις όπως τους Σασσανίδες Πέρσες που στόχευαν στην κατάληψή της, τον έλεγχο των εμπορικών ζωνών και τη διοχέτευση των εσόδων στα δικά τους ταμεία. 

Στη Συροπαλαιστίνη των ελληνιστικών χρόνων παγιώθηκε ο οικουμενισμός της ελληνικής παιδείας. Οι κληρονόμοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Σελευκίδες, ίδρυσαν και θεμελίωσαν νέες πόλεις στον βορρά της Συρίας που συνέθεταν τη Συριακή Τετράπολη και αποτελούταν από την Αντιόχεια, Απάμεια, Λαοδίκεια και Σελεύκεια. Οι πόλεις της Συριακής Τετράπολης είχαν σχεδιαστεί σύμφωνα με τα πρότυπα του Ιπποδάμειου Συστήματος που επινόησε ο Μιλήσιος πολεοδόμος και μετεξέλιξή του υλοποιήθηκε σε σύγχρονα αστικά κέντρα όπως η Νέα Υόρκη.  Στην ίδια χρονική περίοδο οι ρυθμοί θρησκευτικού και πολιτιστικού συγχρωτισμού αναπόδραστα επιταχύνθηκαν όταν οι νομάδες κτηνοτρόφοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στις νέες πόλεις των Σελευκιδών και προέκυψε ένα  κράμα με πρωταρχικά στοιχεία τις σημιτικές καταβολές τους και την  πρωτοκαθεδρία της ελληνικής κουλτούρας. Η σύμπτυξη των διαφορετικών πολιτισμών σφραγίζει την εικαστική παραγωγή, την αρχιτεκτονική, τη ρυμοτομία, τις επιτύμβιες στήλες, την ενδυμασία, τους πολιτειακούς θεσμούς και τη γλωσσική επικοινωνία καθιερώνοντας ένα πολύγλωσσο περιβάλλον. 

Τμήμα επιτύμβιας στήλης από τη νεκρόπολη της Παλμύρας

Ταφικός Ναός στην Παλμύρα

Γυναικεία προτομή που βρέθηκε σε ανασκαφές της Παλμύρας.

Αριστερά, ο θεός Αρσού και δεξιά, η θεά Αλάτ.

Επομένως, έχει προηγηθεί η συγκρότηση μιας κοσμοπολίτικης και πολιτισμικής κοινωνίας εντός της οποίας διεξάγονται δημιουργικές ζυμώσεις. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα διάδρασης αποτελεί μια από τις μορφές που απέδωσαν οι πιστοί στην προϊσλαμική θεότητα της Αλάτ, ως κρανοφόρος Παλλάδα Αθηνά ενώ στην Παλμύρα κατασκευάστηκαν ναοί Θεών που διατηρούσαν αντιστοιχία με εκείνους των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων όπως ο Μπελ με τον Δία και τονJupiter και ο Αρσού με τον  Άρη. 

Χαρτονόμισμα της Συρίας με το αρχαίο θέατρο της Μπόσρα, νότια της Συρίας και τη θεά Αλατ με τη μορφή της Παλλάδας Αθηνάς.

 

Στήλη από την Παλμύρα με χαραγμένα κείμενα στα ελληνικά και αραμαϊκά

Η Παλμύρα καταλήφθηκε από τον Μάρκο Αντώνιο το 41 π.Χ. και τέθηκε υπό τον έλεγχο του Ρωμαίου στρατιωτικού Διοικητή της περιοχής. Έπειτα σχεδόν από έναν αιώνα την επισκέφθηκε ο Αυτοκράτορας Αδριανός  που την όρισε ''Μητρόπολη'' και μετονομάστηκε σε Αδριανή Παλμύρα. Τα χρόνια που ακολούθησαν κατασκευάστηκαν το Θέατρο που διατηρείται μέχρι στις μέρες μας και άλλα διθυραμβικά οικοδομήματα. Στο ίδιο πνεύμα ο ΑυτοκράτοραςΣεπτίμιος Σεβήρος (193 – 211 μ.Χ.) κατασκεύασε την Αγορά, διαστάσεων 84 μέτρα επί 71 μέτρα, το περίστυλο βουλευτήριο και την οδό, μήκους 1,2 χλμ., με τις κιονοστοιχίες που συνέδεε τον Ναό του Μπελ με το Θέατρο, την Αγορά και το σύμπλεγμα των κατοικιών. Ο διάδοχος του Σεβήρου, Καρακάλλας (211 – 217 μ.Χ.), τίμησε την Παλμύρα με τον τίτλο της Colonia και αυτομάτως η πόλη  αποδεσμεύτηκε του άμεσου ελέγχου από τον Ρωμαίο Διοικητή της Συρίας. 

 

Το Θέατρο της Παλμύρας

Το Τετράπυλον, τέσσερις τετράστυλες πύλες, που σημάδευε μια οδική διασταύρωση και είχε κατασκευαστεί με ροζ μάρμαρο  από το Ασουάν της Αιγύπτου.

Μέρος της κιονοστοιχίας που κάλυπτε πλευρικά την κεντρική οδό.

Ο Ναός του Μπελ

Κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού από τον Ναό του Μπελ

Οι σχέσεις μεταξύ της Ρώμης και της περιφερειακής Παλμύρας περιπλέχτηκαν όταν τα ηνία της πόλης ανέλαβε ο Οδαίναθος με τη σύζυγό του Ζηνοβία (Bath Zabbai). Το ζεύγος είχε σημιτική καταγωγή και αποδείχθηκαν εξαιρετικά προικισμένοι και ικανοί στην άσκηση εξουσίας.  Ο Οδαίναθος διεκδίκησε περισσότερα προνόμια και κατάφερε να ορισθεί ''Έξαρχος όλης της Συρίας'' εφόσον ο Αυτοκράτορας Βαλεριανός ανησυχούσε για τις επεκτατικές βλέψεις του γειτονικού βασιλείου των Περσών και αναγκαστικά συμβιβάστηκε με τις βλέψεις του Οδαίναθου. Ο Βαλεριανός σκοτώθηκε σε μάχη μετους Πέρσες το 260 μ.Χ. αλλά ο Οδαίναθος εκδικήθηκε προελαύνοντας μέχρι την περσική πρωτεύουσα Κτησιφώντα, ενσωματώνοντας νέα εδάφη και καταπνίγοντας μια εσωτερική εξέγερση στην Εμέσα (σημερινή πόλη Χομς). Για τις επιτυχίες του αυτές, τιμήθηκε με τον τίτλο Dux Romanorum et corrector totiusorientis – Δούκας των Ρωμαίων και αρμοστής όλης της Ανατολής. Μετά την αναπάντεχη δολοφονία του τον διαδέχθηκε ο ανήλικος γιός του Ουαβαλλάθος αλλά την πραγματική εξουσία άσκησε η σύζυγός του Ζηνοβία.

Προσωπογραφία της Ζηνοβίας, έργο του Michele Tosini (1503 - 1577).

Τώρα που έγινε η Ζηνοβία βασίλισσα πολλών χωρών μεγάλων,

τώρα που την θαυμάζει όλη η Ανατολή,

και την φοβούνται κ’ οι Ρωμαίοι ακόμη,

γιατί το μεγαλείο της να μην είναι πλήρες;

Γιατί να λογαριάζεται ως μια Aσιανή γυναίκα;

Την γενεαλογία της ευθύς να κάμουν.

Ιδού ολοφάνερα κατάγεται απ’ τους Λαγίδας.

Ιδού ολοφάνερα από την Μακεδονία.  

Κ.Π. Καβάφης, ''Τα Ατελή'' ποιήματα (1930). 

Η Ζηνοβία ήταν εκπάγλου καλλονής, ευφυέστατη και δυναμική. Στα χρόνια έξαρσης του ευρωπαϊκού Οριενταλισμού, η φιγούρα της εξήρε τη φαντασία των ζωγράφων, ποιητών και πεζογράφων μονοπωλώντας στη θεματολογία των έργων τους. 

''Η Βασίλισσα Ζηνοβία μιλάει στους στρατιώτες της'', έργο του Giovanni Battista Tiepolo που εκτίθεται στη National Gallery of Art της Ουάσινγκτον.

Παρά την εξαιρετική της μόρφωση, τα χαρίσματά της και τη λαμπρή διακυβέρνησή της, στον χώρο του κινηματογράφου επισκιάστηκε από την Κλεοπάτρα της Αιγύπτου καθώς η προσωπικότητα της βασίλισσας των Πτολεμαίων πρωταγωνίστησε σε περίπου εξήντα ταινίες ενώ της Ζηνοβίας μόλις σε μια αποτυχημένη παραγωγή με την ηθοποιό Ανίτα Έκμπεργκ στον ομώνυμο ρόλο.

Η Δούκισσα του Devonshire ως Ζηνοβία, το 1897 (Από το Αρχείο του Royal Borough of Kensington and Chelsea Libraries).

Η Ζηνοβία μιλούσε τα συριακά, ελληνικά, λατινικά και αιγυπτιακά. Αγαπούσε το κυνήγι, τα συμπόσια και τη συναναστροφή με τους άντρες. Ήταν εκείνη που πίεσε τον σύζυγό της Οδαίναθο να πολεμήσει κατά των Περσών ενώ η ίδια εκστράτευσε και κατέλαβε τη Μικρά Ασία, την υπόλοιπη Συρία, Παλαιστίνη, Αραβία και Αίγυπτο. 

Η Ζηνοβία στο έργο ''Βιογραφίες Ενδόξων Γυναικών'' του Βοκάκιου.

Επί των ημερών της, η Παλμύρα είχε πληθυσμό 150 – 200.000 κατοίκους και εφαρμόστηκαν διάφοροι θεσμοί ελληνορωμαϊκής προέλευσης όπως η Βουλή, ο Δήμος, οι ανώτατοι άρχοντες, οι δύανδροι και οι δεκαπρώτοι. Στην Αυλή της προσκάλεσε και προστάτευσε επιφανείς πνευματικούς ανθρώπους όπως τον ιστορικό Νικόμαχο Φλαβιανό, τον Γενέθλιο, τον αιρετικό επίσκοπο Παύλο των Σαμοσάτων ενώ ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Λογγίνος υπήρξε προσωπικός της μέντορας. 

Γυναικεία προτομή που αποδίδεται στη Ζηνοβία και αριστερά, η μορφή της σε γραμματόσημο του Συριακού κράτους.

Η κεντρική εξουσία της Ρώμης θορυβήθηκε από την ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Ζηνοβίας και ο Αυτοκράτορας Αυρηλιανός αποφάσισε να αναμετρηθεί μαζί με τη σιδηρά κυρία της Ανατολής. Η στρατιωτική διένεξη έλαβε χώρα στην Αντιόχεια όπου η Ζηνοβία σε σύγκριση με τα στρατεύματα του Αυρηλιανού συγκέντρωσε υπεράριθμο στρατό 70 χιλιάδων αντρών. Ο Παλμυρηνοίκατατροπώθηκαν και η Ζηνοβία τράπηκε σε άτακτη φυγή αλλά αιχμαλωτίστηκε κοντά στις όχθες του Ευφράτη ποταμού. Μεταφέρθηκε στη Ρώμη όπου και ξαναπαντρεύτηκε, έκανε παιδιά και έζησε στο Τίβολι.  

''Ο Αυτοκράτορας Αυρήλιος και η αιχμάλωτή του Ζηνοβία'', έργο του Giovanni Battista Tiepolo.

Έκτοτε, η Παλμύρα σταδιακά παρήκμασε. Στα χρόνια του Βυζαντίου απέκτησε δική της χριστιανική Επισκοπή αλλά το 634 μ.Χ. έπεσε στα χέρια των Αράβων μουσουλμάνων και το 2015 σε εκείνα των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. 

Το κάστρο του εμίρη Αλ Μαανί που κατασκευάστηκε στις αρχές του 17ου αι. και δεσπόζει επί της Παλμύρας.

- Οι Άγγλοι περιηγητές Robert Wood και James Dawkins ταξίδεψαν στην Παλμύρα το 1751. Κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους και φιλοτέχνησαν διάφορες γκραβούρες αποδίδοντας το αρχαιολογικό τοπίο και επηρεάζοντας καταλυτικά το ρεύμα του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού. 

Οι Wood και Dawkins στην Παλμύρα

 - Γυναικείες μορφές από επιτύμβιες στήλες που μαρτυρούν την αριστοκρατική τάξη των κατόχων τους, τη φινέτσα και ομορφιά που φέρουν, ανάλογη των Ταναγραίων Κορών.

Το περίφημο ψηφιδωτό ''Ο Μύθος της Κασσιόπης'' που βρέθηκε στην Παλμύρα.

Ψηφιδωτό με τη μορφή του Ασκληπιού, από τις ανασκαφές στην Παλμύρα.

Κοιμισμένο αγόρι πάνω σε κιονόκρανο της Παλμύρας, φωτ. του Lekegian.

Βεδουΐνοι από τοπική φυλή της Παλμύρας

Φωτογράφιση της Vogue στην Παλμύρα το 1965.

Οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους ξεκίνησαν τις θηριωδίες τους στην Παλμύρα, αποκεφαλίζοντας και σφάζοντας κατοίκους της πόλης ενώ η παγκόσμια κοινότητα ανησυχεί για την τύχη του αρχαιολογικού χώρου από βανδαλισμούς και καταστροφές.

 
Ανατρέξτε σε:

- Sadurska A., Bounni A., Les sculptures funeraires de Palmyre, Roma, 1994.

- Starcky J, Gawlikowski M., Palmyre, Paris, 1985. 

- Stoneman R., Palmyra and its Empire. Zenobia's Revolt 

   against Rome, Ann Arbor, 1992.

Nikolas Damon Papadimitriou - 

Momentum

Ολυμπος: Η στέγη της Ελλάδας ...

 

 Κείμενο: Γιάννης Μαντάς
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας

Ο ολύλαμπος Ολυμπος, ο θρόνος του Δία, η κατοικία των θεών: οι θρύλοι δεν έπαψαν ποτέ να συνοδεύουν το μυθικό βουνό. Και στις παρυφές του το ναυτοχώρι Λιτόχωρο, το ιερό Δίον των αρχαίων Μακεδόνων και το κοσμοπολίτικο παραλιακό μέτωπο.

Κανένα έθνος δεν έχει μια έκταση που να μπορεί να συγκριθεί με την περιοχή του Ολύμπου, τόσο πλούσια σε μύθους, αναμνήσεις ιστορικές, ομορφιές κάθε λογής...». Είκοσι πέντε λέξεις χρειάστηκε ο περίφημος Ελβετός φωτογράφος Φρεντ Μπουασονά για να περιγράψει το μυθικό βουνό.

Για τα υπόλοιπα άφησε να μιλήσουν οι φωτογραφίες του, είχε άλλωστε την τύχη να είναι ένας από τους τρεις πρώτους που κατάφεραν να ανέβουν έως την ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου (στην πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη κατάκτηση της κορυφής) το 1913, μαζί με τον επίσης Ελβετό Ντανιέλ Μπο Μποβί και τον Λιτοχωρίτη Χρήστο Κάκκαλο.

Ο Μύτικας και το Στεφάνι, οι κορυφές του Ολύμπου, όπως φαίνονται από την θέση Γομαρόσταλος

Επιβλητικός και περήφανος, ο Ολυμπος ενέπνεε ανέκαθεν δέος στον άνθρωπο. Οι αρχαίοι τοποθέτησαν στις κορυφές του την κατοικία των θεών, οι ποιητές βάλθηκαν ανά τους αιώνες να επινοούν επίθετα όλο και πιο σύνθετα για να τον περιγράψουν και οι ορειβάτες και αναρριχητές έθεσαν την κατάκτηση της κορυφής του ως τον ύψιστο συμβολικό στόχο.

Τι κάνει όμως τον Ολυμπο στ' αλήθεια τόσο ξεχωριστό; Οι σχεδόν μόνιμα χιονισμένες κορυφές, οι απότομες υψομετρικές διαφορές, οι συνεχείς εναλλαγές των συνθηκών εξαιτίας των τοπικών μικροκλιμάτων, οι πλαγιές με τις έντονες διαυλακώσεις, οι αλλεπάλληλες χαραδρώσεις, η ποικιλομορφία χρωμάτων και βλάστησης; Μάλλον είναι όλα αυτά μαζί, και κυρίως η μυθική παρουσία του Δία και ολόκληρου του δωδεκάθεου, που ακόμα γεννούν συνειρμούς και χαρίζουν στο βουνό την ασύγκριτη αύρα του.


Κατακτώντας τις κορυφές
Ο Ολυμπος είναι λοιπόν το πιο μεγάλο brand name ολόκληρης της Πιερίας: οι επισκέπτες που έρχονται εδώ για να ανέβουν στις κορυφές του και να διανυκτερεύσουν σε κάποιο από τα καταφύγιά του μετρώνται σε δεκάδες χιλιάδες τον χρόνο.

Οι περισσότεροι από αυτούς, περίπου το 90%, επιλέγουν ως αφετηρία τους το Λιτόχωρο, μια γραφική κωμόπολη και δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Πιερίας μετά την Κατερίνη. Η πιο κλασική διαδρομή προς την κορυφή του Ολύμπου είναι εκείνη που ξεκινά από τα Πριόνια (υψόμετρο 1.000μ.), μια τοποθεσία περίπου 18 χλμ. από το Λιτόχωρο όπου φτάνεις με το αυτοκίνητο και όπου λειτουργεί αναψυκτήριο.

Από τα Πριόνια ξεκινά το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 που οδηγεί μέχρι το ορειβατικό καταφύγιο Σπήλιος Αγαπητός (2.060 μ. υψ.), έπειτα από μια πορεία περίπου τριών ωρών. Από το καταφύγιο το μονοπάτι συνεχίζει προς τη Σκάλα (2.866 μ.) και έπειτα προς τον Μύτικα, την υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου σε ύψος 2.918 μ., μια διαδρομή που όσο πλησιάζει στην κορυφή γίνεται όλο και πιο δύσκολη και επικίνδυνη, με αρκετά σαθρά κομμάτια που χρειάζονται πολλή προσοχή.

Ο Δίας στον θρόνο του, στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Δίου

Από το καταφύγιο Αγαπητός (ή «του Ζολώτα» όπως επίσης αποκαλείται) έως τον Μύτικα χρειάζονται περίπου 4 ώρες, ενώ απαραίτητη είναι η συνοδεία ενός οδηγού βουνού. Δημοφιλής διαδρομή είναι και εκείνη που ξεκινά από την τοποθεσία Γκόρτσια (1.120μ. υψ., περίπου 14 χλμ. από το Λιτόχωρο) και φτάνει στον Μύτικα περνώντας από το οροπέδιο των Μουσών.

Το μονοπάτι περνάει από τη θέση Μπάρμπα (1.450 μ. υψ.), έπειτα από μιάμιση ώρα φτάνει στο καταφύγιο της Πετρόστρουγκας (2.000 μ. υψ.), συνεχίζει ανηφορικά και καταλήγει στην κορυφή Σκούρτα (2.450 μ. υψ.) και από εκεί στο οροπέδιο των Μουσών, όπου υπάρχουν ακόμη δύο καταφύγια, το «Γιώσος Αποστολίδης» και το «Χρήστος Κάκκαλος».

Από τα καταφύγια μπορείς να φτάσεις μέχρι την Τούμπα (2.801 μ.), τον Προφήτη Ηλία (2.803 μ.) και σε μία με μιάμιση ώρα στις κορυφές Στεφάνι και Μύτικας, σε μια συνολική διαδρομή περίπου επτάμισι ωρών. Και σ' αυτή την περίπτωση η συνοδεία ενός έμπειρου οδηγού βουνού είναι παραπάνω από απαραίτητη.


Η στεριανή ναυτοπολιτεία
Από τις πιο ωραίες εξορμήσεις στον Ολυμπο είναι αυτή που ακολουθεί το μονοπάτι στο φαράγγι του Ενιπέα, καλύπτοντας μια διαδρομή από το Λιτόχωρο μέχρι τα Πριόνια (περίπου 10 χλμ.), περνώντας επτά φορές πάνω από το ποτάμι του Ενιπέα (από γεφύρια και κορμούς), διασχίζοντας με πολλά σκαμπανεβάσματα ένα από τα πιο όμορφα κομμάτια του βουνού, με πλούσια βλάστηση, μικρούς και μεγάλους καταρράκτες και ωραία θέα προς τις κορυφές.

Η συνολική διαδρομή μέχρι τα Πριόνια διαρκεί περίπου πεντέμισι ώρες. Επιστρέφοντας στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο, μια παράκαμψη λίγο πριν φτάσεις στα Πριόνια θα σε οδηγήσει στο παλιό μοναστήρι του Αγίου Διονυσίου (16ος αι.). Η όψη του παράξενη, μοιάζει πιο πολύ με ερειπωμένο κάστρο παρά με μονή: φταίει το γεγονός πως καταστράφηκε δύο φορές από τους Γερμανούς το 1943.

Δυο νεαρές «Λεπτοκαρυάτιδες», πρωί στον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης

Ο,τι διασώθηκε μεταφέρθηκε στη νέα μονή του Αγίου Διονυσίου, στη Σκάλα Λιτοχώρου, που επαναλειτουργεί από το 1987. Δίπλα πάντως στο παλιό μοναστήρι θα δεις ένα σηματοδοτημένο μονοπάτι που οδηγεί (έπειτα από 25' πεζοπορίας) στο σπήλαιο όπου ασκήτεψε ο Αγιος Διονύσιος.

Μπορεί λοιπόν σήμερα το Λιτόχωρο να είναι η Νο1 βάση εξορμήσεων για τον Ολυμπο, μέχρι πριν από κάποια χρόνια πάντως είχε το βλέμμα του εξίσου έντονα στραμμένο και προς τη θάλασσα, συνεχίζοντας μια παράδοση που κρατάει από τον 18ο αι., όταν στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πολλοί ναυτικοί.

Στο κάστρο του Πλαταμώνα, με τον εντυπωσιακό οκταγωνικό πύργο και τα εσωτερικά τείχη

Εκμεταλλευόμενοι τότε την εμπορία ξυλείας από τον Ολυμπο και κάποια φορολογικά προνόμια από την Υψηλή Πύλη, οι Λιτοχωρίτες έγιναν σπουδαίοι καραβοκύρηδες, έστω κι αν το ίδιο το Λιτόχωρο δεν ήταν ποτέ παραθαλάσσιο. Δύο Λιτοχωρίτες καπεταναίοι μάλιστα, ο Νικόλαος Βλαχόπουλος και ο Μιχαήλ Κωφός, ήταν εκείνοι που οδήγησαν τον Υδραίο Νικόλαο Βότση στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης τα ξημερώματα της 19ης Οκτωβρίου 1912, όπου και πυρπόλησαν το τουρκικό θωρηκτό Φετίχ Μπουλέντ.

Απότοκο της μεγάλης αυτής παράδοσης είναι σήμερα το Ναυτικό Μουσείου Λιτοχώρου, που φιλοξενεί σπάνια ενθύμια από τις ναυτικές οικογένειες της πόλης. Κι αν σήμερα το Λιτόχωρο δεν διαθέτει πια τον αλλοτινό στόλο που όργωνε τις θάλασσες, η σχέση του με τη θάλασσα εξακολουθεί να είναι στενή: όχι χάρη στα καράβια του, αλλά χάρη στο ευρύ παραλιακό μέτωπο, που εκτείνεται από την παραλία του Λιτοχώρου και τη Λεπτοκαρυά μέχρι και τους Νέους Πόρους, στα όρια με τη Θεσσαλία.

Στοά στην παλιά σιδηροδρομική γραμμή του Πλαταμώνα· βρισκόμαστε κάτω από το κάστρο

Τη θερινή σεζόν οι παραλίες στη Σκοτίνα, τον Παντελεήμονα και τον Πλαταμώνα «βουλιάζουν» από κόσμο, οι ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και τα κάμπινγκ προσφέρουν άπειρες επιλογές διαμονής και γενικά ολόκληρη η περιοχή σφύζει από ζωή, συγκεντρώνοντας μάλιστα και πολλούς τουρίστες από τα Βαλκάνια.

Είτε έρθεις εδώ καλοκαίρι είτε «εκτός εποχής», θα αφιερώσεις οπωσδήποτε μια-δυο ώρες στο κάστρο του Πλαταμώνα, από τα καλύτερα διατηρημένα κάστρα της Ελλάδας. Χτισμένο τη μεσοβυζαντινή εποχή (10ος-11ος αι.) σε φυσική οχυρή θέση που του επέτρεπε να ελέγχει τις οδικές αρτηρίες της περιοχής, το κάστρο είχε την τύχη να διατηρήσει τα τείχη του κατά την Τουρκοκρατία, όταν και ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο για να αντιμετωπίσουν κυρίως πειρατικές επιδρομές.

Στον εσωτερικό του χώρο σώζονται ερείπια από δύο παλαιοχριστιανικές βασιλικές και βέβαια ο οκτάγωνος πύργος του (είσοδος 2 ευρώ, καθημερινά 08:00-15:00). Κάτι που δεν γνωρίζει πολύς κόσμος είναι πως κάτω ακριβώς από το κάστρο του Πλαταμώνα περνάει η παλιά σιδηροδρομική γραμμή, τμήμα της παλιάς γραμμής που ένωνε κάποτε τη Λάρισα με τη Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι.

Την ίδια αυτή παράκτια γραμμή χρησιμοποίησαν για την προέλασή τους και οι Γερμανοί το 1941· σήμερα έχει ανακηρυχθεί «ιστορικός τόπος» και καταβάλλονται προσπάθειες για τη μουσειακή επαναλειτουργία της.


Ενα «ηπειρώτικο» χωριό
Τι θα σκεφτόσουν αν σου έλεγαν πως στις παρυφές του Ολύμπου, στα σύνορα της Πιερίας με τη Λάρισα, υπάρχει ένα χωριό ηπειρώτικο; Κι όμως, είναι αλήθεια. Ο Παλαιός Παντελεήμονας (25 χλμ. από το Λιτόχωρο) έχει αναδειχθεί ξανά και ξανά ως ένας από τους ωραιότερους οικισμούς στην Ελλάδα, με τα παλιά του σπίτια από πέτρα και ξύλο αλλά και νεότερες κατοικίες που τιμούν στο ακέραιο την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Χτισμένο στο φρύδι του βράχου, το καθολικό της Μονής Αγίας Τριάδας, κοντά στο χωριό Βροντού

Το χωριό πρωτοχτίστηκε πριν από περίπου 700 χρόνια από Ηπειρώτες πετρομαστόρους και μέχρι σήμερα έχει καταφέρει να διατηρήσει την ιδιαίτερη ταυτότητά του. Στο χωριό θα βρεις ωραίους (και οικονομικούς) ξενώνες, ταβερνάκια, καλό τσίπουρο και θα χορτάσεις θέα στον Θερμαϊκό.

Στην είσοδο του χωριού θα δεις πινακίδες να δείχνουν προς «Ανω Σκοτίνα» και «Παλιά Σκοτίνα», με διαφορετικές χιλιομετρικές αποστάσεις για το καθένα (6 και 12 χλμ.). Μην μπερδεύεσαι όμως, το χωριό είναι ένα και το αυτό και η απόσταση από τον Παλαιό Παντελεήμονα είναι περίπου στα 10 χλμ.

Μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής σαχνισί στο Λιτόχωρο

Οι λίγοι αλλά φροντισμένοι ξενώνες του χωριού λειτουργούν από τους μετρημένους στα δάχτυλα μόνιμους κατοίκους, που θα σου δείξουν ευχαρίστως και τις δύο παλιές εκκλησίες του χωριού, τον Αγιο Αθανάσιο και την Κοίμηση της Θεοτόκου (εντυπωσιακή αλλά μάλλον σε κακή κατάσταση, παρά τις εργασίες αναστήλωσης).

Μπροστά ακριβώς στην τελευταία ορθώνεται ένας πελώριος, αιωνόβιος πλάτανος: όσο τα κλαδιά του μαραίνονται, τόσο ο κορμός του μεγαλώνει, σε σημείο που σήμερα στην κουφάλα του εύκολα χωράνε μάλιστα πέντε άνθρωποι! Οι δύο αυτές εκκλησίες της Ανω Σκοτίνας είναι μια καλή αφορμή για μια μικρή «θρησκευτική περιήγηση» στη νότια Πιερία και στα πέριξ του Ολύμπου.

Μετά την παλαιά και τη νέα μονή του Αγίου Διονυσίου, θα περάσεις από το χωριό της Κονταριώτισσας, με τον ναό της Κοιμήσεως (11ος αι.), και το χωριό της Βροντούς απ' όπου εύστοχα τοποθετημένες πινακίδες σε καθοδηγούν μέχρι το παλιό μοναστήρι της Αγίας Τριάδας (14ος αι.), απ' το οποίο διασώζεται η πετρόκτιστη εκκλησία του να «κρέμεται» στο φρύδι ενός βράχου.

Πολύ κοντά βρίσκεται και το εγκαταλελειμμένο σήμερα χωριό της Παλιάς Βροντούς, όπου παραμένει όρθιο μόνο το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Αξίζει να δεις και το ξωκλήσι της Αγίας Κόρης (2 χλμ. από την παλιά Βροντού), χτισμένο στο βάθος μιας ρεματιάς: για να το βρεις θα χρειαστεί να κατέβεις 169 σκαλοπάτια (και έπειτα να ανέβεις!) μέχρι σχεδόν την κοίτη του ρέματος.

Εδώ θα δεις τη σκαλισμένη σε μάρμαρο εικόνα της Αγίας Κόρης, ενώ αν το λέει η καρδούλα σου και ακολουθήσεις ανάποδα τη ροή του ρέματος, θα ανακαλύψεις και μικρούς καταρράκτες. Μια πιο προσιτή διαδρομή που οδηγεί σε έναν πανέμορφο καταρράκτη ξεκινά από το Δίον και φτάνει έπειτα από περίπου 5 χλμ. ασφάλτου στον καταρράκτη του Ορλια. Οι περισσότεροι επισκέπτες συνήθως σταματούν στον πρώτο καταρράκτη, που προσεγγίζεται εύκολα από τον δρόμο, αν ακολουθήσεις ωστόσο το μονοπάτι που ανεβαίνει στην πλαγιά θα συναντήσεις κι άλλους. Στο Δίον θα δεις βέβαια και την περίφημη, ομώνυμη ιερή πόλη των αρχαίων Μακεδόνων.

Νεφεληγερέτη» έλεγαν οι αρχαίοι τον Δία. Διόλου περίεργο λοιπόν που οι κορυφές του Ολύμπου είναι πολλές φορές καλυμμένες από νέφη, ακόμη κι εν μέσω καλοκαιρίας

Στους βωμούς του Δίου θυσίασε ο Μέγας Αλέξανδρος πριν ξεκινήσει για την εκστρατεία του στην Ασία, εδώ βρίσκεται και το αρχαιότερο μακεδονικό ιερό που έχει μέχρι σήμερα ανακαλυφθεί, το ιερό της Δήμητρας (6ος π.Χ. αι.), εδώ και δύο αρχαία θέατρα, ένα ελληνιστικό κι ένα μεταγενέστερο, ρωμαϊκό.

Στο ελληνιστικό θέατρο φιλοξενείται σήμερα μεγάλο μέρος των ετήσιων εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Ολύμπου (μαζί με το κάστρο του Πλαταμώνα και την Κονταριώτισσα), κορυφαίος πολιτιστικός θεσμός στην Πιερία, που ξεκίνησε το 1972 και σήμερα έφτασε να αποτελεί σημείο αναφοράς διεθνούς ακτινοβολίας. Το Φεστιβάλ πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι, διαρκεί περίπου δύο μήνες και περιλαμβάνει παραστάσεις αρχαίου δράματος, σύγχρονου ελληνικού και ξένου θεάτρου, μπαλέτου, μουσικές συναυλίες καθώς και επιστημονικές διαλέξεις των αρχαιολόγων επιστημόνων.

Τέλος, απέναντι ακριβώς από τον αρχαιολογικό χώρο του Δίου, στεγάζεται το Κέντρο Μεσογειακών Ψηφιδωτών, όπου κάθε καλοκαίρι λειτουργεί εργαστήρι όπου διδάσκεται η τέχνη του ψηφιδωτού σε ενδιαφερόμενους κάθε ηλικίας.

Jazz για τους Θεούς του Ολύμπου ...

Playing Jazz to the Gods ...